ÇOCUK HEMATOLOJİSİ VE ONKOLOJİSİ NEDİR?
Vitamin, hormon, oksijen ve besin maddeleri gibi organların ve dokuların ihtiyacını taşıyan kan, yaşamsal bir sıvıdır. Kan ve kemik iliğinin yapısı ve görevlerini inceleyen ve ilgili konularda oluşan sorunlar ya da hastalıkların teşhis ve tedavisi ile ilgilenen bilim dalı ise “Kan bilimi” olarak da bilinen Hematolojidir. Kan hastalığı olarak bilinen bazı hastalıklar çocukluk döneminde meydana geldiği için Çocuk Hematolojisi oldukça önemlidir.
Çocukluk çağı kanserleri; vücut hücrelerinin kontrolsüz bir şekilde çoğalması ile ortaya çıkan, farklı bölgelerde gelişebilen ve dolaşım yoluyla tüm vücuda yayılarak sağlığı bozan ve hayatı tehdit eden bir hastalık grubudur. Çocuklarda görülen en sık ölüm nedenleri arasındadır ve Çocuk Onkolojisi bölümü tarafından tetkik ve tedavileri yapılmaktadır.
Gerek kan gerekse de kanser ile ilgili hastalıklarda erken tanı büyük bir önem teşkil etmektedir. Bazı hastalıklar bulguları ile erken tanıya sebebiyet verebildiği için çocukta gözlemlenen olumsuzlukta çocuk hematoloji ve onkoloji birimine başvurmak gerekmektedir. Bu dalların uzmanı olan doktorlar gözetiminde çocukların tedavisi yapılmakta ve en kısa sürede sağlıklı hayatına döndürülmesi hedeflenmektedir. Yenidoğandan yetişkinlik yaşına kadar tüm çocuklar için, çocuk hematolojisi ve onkolojisi biriminde; tanı, tedavi, kontrol, tarama ve korunma yolları konusunda hizmet verilmektedir.
ÇOCUK HEMATOLOJİSİ VE ONKOLOJİSİ HANGİ HASTALIKLARA BAKAR?
KIRMIZI KAN HÜCRELERİ İLE İLGİLİ HASTALIKLAR:
Kırmızı kan hücrelerinin yapılarında kana kırmızı rengi veren hemoglobin proteini bulunur. Alyuvarlar dokular arasında oksijen ve karbondioksit alışverişini gerçekleştirirler. Dokulardaki karbondioksiti akciğerler taşırken akciğerlerden oksijeni dokulara iletirler.
Bu yüzden bu hücrelerin hastalıklarında:
Alyuvarların azalması ile anemi (kansızlık) oluşur, kansızlıkta besin maddeleri ve oksijen organlara yeteri kadar gidemediği için; halsizlik, yorgunluk ve çabuk yorulma, ağlarken morarma, solukluk, çarpıntı, okul başarısızlığı, unutkanlık, sinirlilik, boy kısalığı, büyüme ve gelişme geriliği ortaya çıkabilir. Çocukların demir eksikliği, anemi hastalığının yanı sıra zekâ ve algılama yeteneğini de etkileyebilmektedir.
Kan kaybı, alyuvar yıkımının fazla olması ve yetersiz alyuvar üretimi anemi hastalığının başlıca nedenleri arasında bulunmaktadır
En sık kansızlık nedenleri: demir eksikliği, B12 vitamin eksikliği, folik asit eksikliği, çinko eksikliğidir. Anemi her yaşta olduğu gibi çocuklarda da sık rastlanan hastalıklardan biri olmaktadır.
Erken doğmuş ya da demir ile beslenmeyen çocuklarda ilk 6 ay içerisinde görülebileceği gibi diğer yaşlarda da meydana gelebilmektedir. Çocukların büyüme aşamasında beslenmelerine ve aldıkları vitaminlere bu konuda dikkat etmek gerekmektedir.
Aneminin teşhisinde gerekli testlerin yanı sıra aile ve çocuğun geçmişi de oldukça önemlidir. Akraba evliliği, ailede anemi rahatsızlığı olup olmadığı, beslenme, kronik ishal, kan değişimi gibi soruların cevapları da anemi tanısı koymak için sorulan sorular arasındadır.
Ayrıca kırmızı kan hücrelerinin anormal olarak yıkılması ile: hemolitik anemi, G6PD eksikliği, herediter sferositoz, otoimmun hemolitik anemi gibi hastalıklar görülebilir.
Yine; talasemi (akdeniz anemisi), orak hücre hastalığı, fankoni aplastik anemisi, aplastik anemi (ilik çalışmaması) veya polisitemi (kan fazlalığı) gibi hastalıklarda hematolojinin konusuna girer..
AKDENİZ ANEMİSİ (TALASEMİ)
Özellikle Akdeniz ülkelerini tehdidi altına alan Akdeniz anemisi bir kan hastalığıdır. Türkiye’de bu ülkeler arasında bulunmaktadır. Türkiye’de Akdeniz anemisi hastası olan 4 bin 500 kişi varken 1 milyon 300 bin kişi de taşıyıcıdır.
Önlenebilir bir hastalık olan Akdeniz anemisi, sadece anne ve babadan çocuğa geçmektedir. Aile bireylerinden bir tanesi bile taşıyıcı olsa çocuğun aynı hastalığa yakalanıp yakalanmama oranı yarı yarıyadır. Taşıyıcı sayısının yüksek olduğu ülkelerde her iki taşıyıcısın da evlenmesi yüksek olasılıktır. Özellikle akraba evliliğinden doğan çocuklarda da görülen bu hastalık öncesi, her iki tarafında gerekli kan testlerini yaptırması ve buna göre karar vermesi gerekmektedir.
Orta ve ciddi Akdeniz anemisi olan çocuklarda büyüme geriliği gözlenmektedir. Bunun yanı sıra kemiklerde daha çabuk kırılma, dalak, kalp ve karaciğer büyümesi de ortaya çıkmaktadır. Soluk bir görünüm, iştahsızlık, koyu renkli idrar, sarılık gibi belirtiler de görülebilmektedir.
BEYAZ KAN HÜCRELERİ İLE İLGİLİ HASTALIKLAR
Beyaz kan hücreleri vücudumuz temel savunma silahlarındandır. Çok çeşitli tipleri vardır. Her bir hücrenin farklı görevi vardır. Hem antikor dediğimiz savunma silahları üretirler hem de akyuvar bizzat kendileri mikropları içlerine alıp sindirirler. Akyuvarları fonksiyon veya sayı bozukluklarında: sık hastalanma, sık ateşlenme, tekrarlayan enfeksiyonlar, ağızda pamukçuk, tekrarlayan kulak iltihabı-zatürre-ishal, kilo alamama ve kilo kaybı, ciltte iltihaplanma gibi bulgular verebilir.
Ayrıca beyaz kan hücrelerinin fazlalığı (lökositoz) da dikkat ile incelenmelidir.
KAN PULCUKLARI VE KANAMA İLE İLGİLİ HASTALIKLAR
Kan pulcukları kanın en küçük parçacıklı hücreleridir. Vücudumuzda damar sistemi, trombositler (kan pulcukları) ve pıhtılaşma faktörleri beraber çalışarak kanamayı engeller.
Eğer bu sistemlerde herhangi bir bozukluk olursa: Burun kanaması, göbek kanaması, vücutta morluklar, uzun süreli adet kanaması, ameliyat öncesi kanama tahlillerinde bozukluk, ameliyat ve sünnet sonrası uzun süreli kanama, mide ve barsak kanaması, idrar yollarından kanama, eklem içine kanama gibi bulgular ortaya çıkar.
HEMOFİLİ (KANDA PIHTILAŞMA AZALMASI VEYA YOKLUĞU)
Kanın normal pıhtılaşmaması ile ortaya çıkan hemofili rahatsızlığı da kan hastalıkları arasında bulunmaktadır. Kanama bozukluğu olan hemofili hastası olan kişiler, yaralanma ya da kanama durumlarında diğer sağlıklı bireylere oranla daha uzun bir kanama süresi yaşamaktadırlar. Kanama kimi zaman sadece dışarıya değil içeriye de olabilmektedir. Bu da organların ve dokuların zarar görmesine sebep olmaktadır.
Hemofili kalıtsal bir hastalıktır. Anneden ve babadan geçen bu rahatsızlığı alan çocuklar, hemofili hastalığı ile dünyaya gelmektedir. Her hastada rastlanan bulgular farklı olabilmektedir. Hastalığın seviyesine göre değişkenlik gösterebilen belirtiler arasında vücut içi ya da dışında meydana gelen kanamaların yanı sıra sebepsiz burun kanaması, sünnet sonrası kanamamın durmaması, idrarda ya da dışkıda kan, diş çekilme sonrası kanamanın durmaması gibi belirtiler söz konusu olabilmektedir.
Pıhtılaşma Fazlalığı ile ilgili hastalıklar:
Vücudun herhangi bir yerindeki damar tıkanıklığı (tromboz), inme (felç), akciğer damarlarında tıkanma (pulmoner emboli), böbrek damarlarında tıkanma (renal ven trombozu) ve tromboflebit gibi hastalıklar ile pıhtılaşmaya meyil yapan kalıtsal durumlar da hematolojinin konularındandır.
Çocukluk çağı kanserleri
Çocukluk çağında görülen selim ve habis kan hastalıklarının yanı sıra çocukluk çağı kanserleri de Pediatrik Hematoloji & Onkoloji’nin alanındadır.
Kanser kelime anlamı olarak kontrolsüz, yayılmacı, anormal hücre bölünmesi ile giden bir grup hastalıktır.
Kanser, çocuklarda en sık görülen ölüm nedenleri arasında ikinci sırada yer almakta ve ülkemizde her yıl yaklaşık 3 bin çocuğa kanser teşhisi konulmaktadır. Çocukluk çağı kanserlerine yakalanan her iki çocuktan biri tedavi şansı bulamaması ya da teşhiste geç kalınması nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Erken tanı ve doğru tedavi uygulamaları sayesinde kanserli çocukların büyük bir çoğunluğunun tam olarak iyileşmesi mümkündür.
Çocukluk çağında en sık görülen kanser tipleri; Kan kanseri (lösemi), merkezi sinir sistemi tümörleri, lenf kanseri (lentoma) dır. Ayrıca daha az oranlarda birçok kanser tipleri de çocuklarda görülebilir.
Aile ve çocuk için kanser tanısını duymak ve kabullenmek çok zordur. Ancak unutmayın; bu zorlu yolda yalnız değilsiniz, gerek tanı gerek ise tedavi yöntemlerinde yenilikler ile artık kanser daha az korkutucudur. Kanseri erken tanımak başarıyı arttırabilmektedir.
En Sık Hangi Durumlarda Kanserden Şüphelenmeliyiz ?
Hastalığın tipine, başlangıç veya yayılma bölgelerine göre, bir veya birden çok, belirti ve bulgular ortaya çıkabilmektedir
Örneğin lösemi (kan kanseri) gibi kemik iliğini tutan kanserlerde sıklıkla;
• Solukluk, halsizlik,
• Sık ateşlenme, Kemik ağrıları,
• Deride morluklar, çürükler,
• Lenf bezlerinde genellikle ağrısız şişlikler,
• Vücudun herhangi bir bölgesinde şişlik,
• Nedensiz olarak burun, dişeti kanamaları, idrar veya dışkıda kanama görülebilir.
Yine çocukluk döneminde nisbeten sık görülen beyin tümörlerinde;
• Sabahları daha belirgin olan baş ağrısı ve kusma,
• Görme bozuklukları,
• Yürüme bozuklukları, dengesizlik,
• Gözlerde kayma, Ateşsiz havale geçirme, Kişilik değişikliği ortaya çıkabilir.
• Göz bebeklerinin ışıkta kedi gözü gibi parlaması veya istemsiz hareketler, Göz çevresinde koyu renkli morluklar önemli belirtiler olabilir.
LÖSEMİ
Lösemi; kemik iliği içerisinde yer alan kök hücrelerinin kontrolsüz bir şekilde çoğalması ya da işlevini kaybetmesi ile bu hücrelerin kemik iliği, lenf bezleri, dalak, karaciğer, merkezi sinir sistemi ve beyne yayılmasıdır. Kan ya da kemik iliği kanseri olarak da adlandırılan lösemi, çocuklarda meydana gelen kanserler arasında ilk sırada bulunmaktadır. Lösemi her yaşta görülse de 2 ila 5 yaş arasında artış göstermektedir.
Löseminin sebepleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak radyasyon, genetik yatkınlık, kimyasal maddeler ve bazı viral hastalıkların lösemiye sebep olduğu yapılan testlerde görülmektedir. Çocuklarda lösemi hastalığının belirtileri arasında kansızlık, zayıflama, iştahsızlık, bacaklarda kemik ağrıları, burun ve diş eti kanamaları, cilt altında kanamalar ve ateş bulunmaktadır.
Çocukluk çağı lösemi (kan kanseri ya da ilik kanseri) tedavisi kemoterapi olarak pediatrik hematoloji uzmanları tarafından gerçekleştirilir. Çocukluk çağı organ tümörleri; kemik tümörleri, yumuşak doku tümörleri, böbrek tümörleri ve beyin tümörleri de onkoloji kapsamı altında Çocuk Hematoloji ve Onkoloji uzmanlarının branşı altında tedavi edilir.